Marinella Bandini via Catholic News Agency

Barriera tal-ġebel barra l-ħitan ta’ Ġerusalemm, wara abbandunata u mibdula f’ċimiterju b’oqbra maqtugħa fil-blat u żoni kkultivati ​​— hekk kienet tidher il-Bażilika tas-Santu Sepulkru fi żmien Ġesù.

L-iskavi arkeoloġiċi li għaddejjin ġewwa l-bażilika, madankollu, imnedija fl-2022 bħala parti minn proġett kbir ta’ restawr tal-art u tal-infrastruttura sottostanti, taw dejta sinifikanti dwar l-użu u d-dehra oriġinali tas-sit.

Il-Professur Francesca Romana Stasolla tal-Università Sapienza ta’ Ruma, li qed tmexxi t-tħaffir, ikkonfermat lis-CNA: “Iddokumentajna kemm l-użu funerarju kif ukoll dak agrikolu qabel ir-ristrutturar ta’ Hadrijan (madwar 130–136 AD), u analiżi paleobotanika wrew il-preżenza ta’ pjanti bħaż-żebbuġ u d-dwieli.”

Ftit jiem qabel l-Għid, Stasolla ggwida lis-CNA permezz tas-Sepulkru Imqaddes, u offriet għarfien dwar l-istorja, it-tradizzjonijiet, u l-arkeoloġija ta’ wieħed mis-siti Kristjani l-aktar sagri tad-dinja.

Storja twila

“Dan il-​post, l-​ewwel nett, jirrakkonta l-​istorja twila taʼ Ġerusalemm,” bdiet hi. “Il-proċess ta ‘Kristjanizzazzjoni huwa biss parti minn dik l-istorja, minsuġa fl-avvenimenti usa’ ta ‘din il-belt.”

L-​iskavi ħadu lit-​tim taʼ arkeoloġi lura fiż-​żmien “sa l-​Età tal-​Ħadid ” (madwar 1300 QK), meta ż-​żona kienet “ambjent taʼ barrieri barra l-​ħitan tal-​belt.”

“Hawn kien hemm għoljiet,” spjega Stasolla, “parti minnha ġiet skavata biex tinħoloq barriera. Il-bażilika tal-lum tinsab f’dik id-dipressjoni.”

Il-Kalvarju — ix-xprun tal-blat li issa jinsab fil-bażilika — ġie inkorporat fis-Santu Sepulkru matul il-perjodu tal-Kruċjati. Huwa aċċessat minn taraġ fuq il-lemin tad-daħla.

“Il-kalvarju kien elevat ‘il fuq mid-dipressjoni maħluqa mill-barrieri,” qal Stasolla. F’xi postijiet, l-art tal-barriera laħqet fond ta ’25 sa 30 metru (madwar 80 sa 100 pied).

Skont it-tradizzjoni Nisranija, dan huwa l-post fejn Ġesù ġie msallab flimkien ma’ żewġ kriminali (ara Luqa 23:33). Illum, żewġ kappelli — waħda Kattolika u l-oħra Griega Ortodossa — jinsabu fuq il-Kalvarju, li jfakkru t-tislib u l-mewt ta’ Kristu.

Porzjon mill-blat jidher tul l-ambulatorju tal-bażilika u fil-quċċata permezz ta’ pannell tal-ħġieġ fil-kappella Ortodossa Griega. Il-viżitaturi jistgħu wkoll imissu l-blat tal-Kalvarju minn fetħa taħt l-artal — maħsub li jimmarka l-post eżatt tat-tislib ta’ Ġesù.

“Hekk kif il-barriera ġiet abbandunata gradwalment,” innota Stasolla, “intużat mill-ġdid għal skopijiet funerarji, b’oqbra mnaqqxa fil-blat.”

Xi nħawi kienu “terrazzini b’ħitan taʼ ġebel niexef għall- kultivazzjoni, użu komuni taʼ barrieri abbandunati li setgħu faċilment jeżistu flimkien mal- prattiki tad-dfin,” indikat.

Mibnija bil-fidi

Filwaqt li ċerti sejbiet jistgħu jidhru li jsostnu n-narrattivi tal-Evanġelju, Stasolla ħeġġeġ kawtela: “Dan it-tip ta’ raġunament huwa qarrieqi,” qalet. 

“Ir-riċerka xjentifika tipprovdi data. L-interpretazzjoni tiġi wara. Bħala arkeoloġi, aħna responsabbli li noffru interpretazzjoni storika – iżda hemm ukoll interpretazzjoni personali u suġġettiva.”

“Dak li nsib qarrieqi huwa t-tentattiv li nibbaża raġunijiet li huma purament kwistjonijiet ta’ fidi li jippruvaw jissostanzjawha b’dejta xjentifika. Mill-perspettiva tiegħi, dan jagħmel diżservizz kemm għall-fidi kif ukoll għall-istorja.”

Is-Sepulkru Imqaddes, li beda fil-perjodu Kostantinjan, “inbena bil-fidi ta’ dawk li emmnu, u jkompli jgħix bil-fidi ta’ dawk li jemmnu llum,” qal Stasolla.

“Il-fatt storiku hu li matul is-sekli kien hemm vjaġġ ta’ fidi – ta’ komunità waħda, ta’ diversi komunitajiet, ta’ ħafna nies – li pproduċiet arkitettura u ġġenera firxa ta’ fenomeni kulturali u ekonomiċi. Minn din il-perspettiva, il-fidi ta’ dawk li emmnu sawret l-istorja.”

L-edikula tas-Santu Sepulkru, li tagħlaq il-qabar meqjum, tinsab fil-qalba ta’ din l-istorja.

Fil-bidu tat-tieni seklu, l-Imperatur Ruman Hadrijan waqqaf il-kolonja ta ‘Aelia Capitolina, li jinkorpora ż-żona fejn issa tinsab il-bażilika ġewwa l-belt. F’dak iż-żmien, il-barriera kienet mimlija biex tkun livellata mal-pajsaġġ urban tal-madwar.

Fil-bidu tar-raba’ seklu, taħt l-Imperatur Kostantinu, iż-żona ġiet trasformata kompletament. “Inbdiet monumentalizzazzjoni fuq skala kbira tal-qabar, il-Kalvarju, u l-btieħi ta ‘konnessjoni,” spjega Stasolla.

“Quddiem l-ediku, l-iskavi taw konferma qawwija ta ‘dan,” kompliet hi.

“Iddokumentajna operazzjoni estensiva biex inneħħu l-blat madwar il-qabar, u ħoloq monument żgħir li jgħattih minn barra. Sibna wkoll traċċi ta ‘kolonnata madwar il-qabar – għadha miftuħa għall-arja. Biss fl-aħħar tar-raba’ seklu l-istruttura bdiet tixbah lil dik li naraw illum.”

Matul is-sekli, is-Santu Sepulkru għadda minn qerda u restawr. Fis-seklu 12, taħt il-ħakma tal-Kruċjati, restawr kbir ta lill-bini t-tqassim attwali tiegħu.

Waħda mill-aktar karatteristiċi meqjuma tal-bażilika — il-Ġebla tad-Dilka quddiem id-daħla — tmur lura għal dan il-perjodu.

Il-ġebla tfakkar il-preparazzjoni tal-ġisem ta’ Ġesù biż-żjut u l-balzmi qabel id-difna. Madankollu, Stasolla iċċara, “nafu li l-ġisem kien ikun ippreparat fl-antikamra tal-kamra tad-dfin.”

Fil-każ tal-qabar meqjum, dan jikkorrispondi għal dik li llum hija magħrufa bħala l-Kappella tal-Anġlu — l-ispazju żgħir ġewwa l-ediku eżatt qabel il-kamra tad-dfin.

Minkejja din l-ineżattezza storika, mijiet ta’ fidili — speċjalment mit-tradizzjoni Ortodossa — jitbaxxew kuljum biex ibusu u jidilku l-ġebla.

Filgħaxija tal-Ġimgħa l-Kbira — kemm għall-Kattoliċi kif ukoll għall-Ortodossi — ir-rit tal-preparazzjoni tal-ġisem ta’ Ġesù għad-difna jerġa’ jsir fuq din il-ġebla waqt l-hekk imsejħa “purċissjoni funebri”.

Illum, tliet komunitajiet — Griegi Ortodossi, Latini Kattoliċi, u Armeni — jaqsmu l-kustodja tas-Santu Sepulkru. Din is-sena se jiċċelebraw l-Għid fl-istess jum, fl-istess spazju, f’interazzjoni f’saffi ta’ riti, kanzunetti, u tradizzjonijiet — filwaqt li jżommu mal-Istatus Quo tal-qedem, il-ftehim li jirregola kull moviment fi ħdan il-bażilika.

Stasolla u t-tim tagħha qattgħu l-aħħar tliet snin jaħdmu ġewwa s-Santu Sepulkru, ħafna drabi jinkludu xiftijiet ta’ matul il-lejl meta meħtieġ. Jokkupaw kamra modesta wara l-ediku, li sservi bħala uffiċċju, spazju tax-xogħol, kamra tal-laqgħat, u anke kamra tal-break meta jkun meħtieġ. Dejjem hemm il-kafè — offrut mhux biss lill-arkeoloġi iżda wkoll lill-ħaddiema, patrijiet, patrijiet, u dawk li jkunu għaddejjin kurjużi.

Il-kuntatt tagħhom mar-rappreżentanti tat-tliet komunitajiet huwa kważi kostanti, peress li kull intervent irid ikun miftiehem kollettivament, u kull riżultat huwa kondiviż.

“Dak li esperjenzajna, tassew, huwa sens kbir ta ‘merħba minn kulħadd,” qal Stasolla. “Iltqajna ma’ ospitalità – iżda wkoll diversità. Il-fatt li dawn iż-żewġ affarijiet jistgħu jeżistu flimkien huwa sinifikanti ħafna u jagħtina ħafna x’nirriflettu.”

Fir-ritratt: Patri Ortodoss Grieg iferra żejt fil-lampi quddiem l-ediku tas-Sepulkru Imqaddes, li fih il-qabar meqjum. It-tliet komunitajiet responsabbli għas-Santu Sepulkru huma l-Ortodossi Griegi, il-Kattoliċi Latini, u l-Armeni. Kull moviment u skeda ġewwa l-bażilika hija rregolata mill-Istatus Quo. Kreditu: Marinella Bandini

Traduzzjoni mħejjija u adattata minn Lara Zammit għal tbissima.mt. It-test oriġinali bl-Ingliż jappartjeni lill-Catholic News Agency. Ritratti kollha via Catholic News Agency Access for Editors.