Madalaine Elhabbal via Catholic News Agency

Tim ta’ riċerkaturi Ġermaniżi u Armeni għamlu skoperta innovattiva l-ġimgħa li għaddiet ta’ knisja antika fl-Armenja li tmur lura għar-raba’ seklu, u b’hekk hija l-eqdem knisja dokumentata fl-Armenja, li hija meqjusa bħala l-ewwel nazzjon Kristjan fid-dinja.

F’korrispondenza ta’ email ma’ CNA, ko-diretturi tal-proġett Achim Lichtenberger u Torben Schreiber tal-Università ta’ Münster u Hayk Gyulamiryan tal-Akkademja tax-Xjenzi Armena spjegaw is-sinifikat tal-iskoperta magħmula mit-tim fis-sit tal-belt antika ta’ Artaxata. Ir-raba’ ko-direttur tal-proġett, Mkrtich H. Zardaryan, ma setax jintlaħaq għall-kummenti sal-ħin tal-pubblikazzjoni.

Għeruq storiċi tal-Kristjaneżmu fl-Armenja

“Biex l-ewwel pajjiż li adotta l-Kristjaneżmu fil-livell statali, u fejn l-appostli Taddew u Bartilmew ippridkaw il-Kristjaneżmu fil-bidu tal-ewwel seklu, din l-iskoperta hija fatt importanti ħafna għall-Armeni,” qal Gyulamiryan lis-CNA, u kompla li “is-sejbiet huma fost l-aktar importanti fl-Armenja fl-aħħar deċennji.”

Lichtenberger enfasizza wkoll l-importanza partikolari tas-sit, peress li l-knisja ġiet skoperta ħdejn il-monasteru ta’ Khor Virap, fejn Girgor l-Illuminatur kien inżamm il-ħabs qabel ma kkonverti lir-re Armen Tiradates III għall-Kristjaneżmu fir-raba’ seklu.

Kif stqarr Gyulamiryan, għalkemm l-għeruq tal-Kristjaneżmu jistgħu jiġu rintraċċati lura sa żmien l-appostli fl-Armenja, kien biss fis-sena 301 li l-Kristjaneżmu ġie pproklamat ir-reliġjon uffiċjali tal-Armenja.

Skont tradizzjoni, il-konverżjoni tal-Armenja hija attribwita lil San Girgor l-Illuminatur, evanġelista Kristjan u konvert miż-Żoroastrijaniżmu li b’mod mirakoluż fejjaq lis-sultan pagan tan-nazzjon minn “marda” partikolari wara li ebda qassis pagan ieħor ma seta’ jagħmel dan.

L-istorja adottata b’mod wiesa’ ta’ kif l-Armenja saret Kristjana tislet minn storja mitika ppromulgata mill-awtur tal-ħames seklu Agathangelos, spjega r-riċerkatur Armen.

Kif tgħid il-leġġenda, ir-re pagan tal-Armenja kien sar affaxxinat mill-ġmiel ta’ San Hripsime, soru li kienet ħarbet mal-abbatina u l-komunità tagħha mill-persekuzzjoni f’Ruma. Is-sultan offra li jiżżewweġ u jagħmel ir-reġina tagħha, iżda Hripsime rrifjutat u setgħet ibiegħdu l-avvanzi tar-re permezz ta ‘saħħa mirakoluża.

Wara li s-​sultan fl-​aħħar mill-​aħħar inqatlu lil Hripsime u lill-​komunità tagħha, l-​istoriċi jsostnu li hu “inbidel f’ħanżir selvaġġ li qatgħet ġismu stess” u ma setaʼ jitfejjaq minn xi qassisin taʼ tempji pagani jew Zoroastrian li ppruvaw dan il-​proeza.

Eventwalment, oħt is-​sultan ikkonvinċietu jappella lil San Girgor, li s-​sultan kien ilu l-​ħabs għal dawn l-​aħħar 15-​il sena. Ladarba San Girgor inħeles, fejjaq lis-sultan mill-“marda” tiegħu u kkonverta lilu u lill-familja rjali kollha għall-fidi Kristjana.

Artaxata, fejn hu maħsub li seħħew dawn l-avvenimenti, huwa “post ewlieni relatat mal-Kristjaneżmu bikri fl-Armenja,” qal Lichtenberger lis-CNA.

San Girgor huwa meqjum kemm fil-Knisja Appostolika Armena Ortodossa kif ukoll fit-tradizzjonijiet tal-Knisja Kattolika. Fl-2005, il-Papa Ġwanni Pawlu II waqqaf statwa ta’ San Girgor ta’ 19-il pied fil-bitħa tat-tramuntana tal-Bażilika ta’ San Pietru fil-Belt tal-Vatikan.

L-iskoperta

Il-knisja li għadha kif ġiet skoperta tkejjel madwar 100 pied u hija forma ta’ ottagon b’“annessi kurċiformi orjentati lejn il-lvant lejn il-punent u lejn it-tramuntana fin-nofsinhar,” skont Lichtenberger, li nnota s-sejba ta’ struttura simili minn perjodu ftit aktar tard misjuba f’Abchazia. (Sebastopol).

Għalkemm is-sit ta’ Artaxata kien ġie skopert qabel, Lichtenberger qal lis-CNA li l-knisja kienet midfuna taħt l-art u ma ġietx skoperta sakemm it-tim wettaq il-prospezzjonijiet manjetiċi u t-tħaffir tiegħu din ir-rebbiegħa li għaddiet.

Ir-riċerkaturi kkonfermaw f’Settembru li l-età tal-knisja kienet ta ‘madwar 350 A.D. bl-użu ta’ tekniki ta ‘dating bir-radjukarbonju fuq serje ta’ kampjuni meħuda minn pjattaforma tal-injam li tappartjeni għall-kostruzzjoni oriġinali tal-bini.

Qabel l-iskavi tal-ħarifa din is-sena, Gyulamiryan qal lis-CNA li ftakar ħaseb li t-tim “għandu jħaffer b’fiduċja l-kapitolu li jmiss tal-istorja tal-Armenja.”

Skont Lichtenberger, id-data tar-radjukarbonju mill-kampjuni tal-injam kienet tikkorrispondi ma’ frak tal-fuħħar li ġew skoperti wkoll ġewwa l-knisja u mat-“teknika ġenerali tal-kostruzzjoni tal-bini bl-użu ta’ ammonti sostanzjali ta’ mehrież.”

“Fiċ-ċentru tal-knisja ltqajna ma ‘ammonti sinifikanti ta’ dekorazzjoni ta ‘l-irħam li jissuġġerixxu li din il-parti kienet imżejna b’mod prominenti,” qal. Interessanti, ir-riċerkatur Ġermaniż innota li l-istat tal-bini meta nstab indika li forsi kien iltaqa ‘ma’ tmiem ostili.

“Il-bini nqerdet ħafna (forsi intenzjonalment),” kiteb, “il-kostruzzjoni tal-irħam tkissru, tneħħew partijiet mill-madum tal-art, is-saqaf inħaraq, u kollox kien midfun f’kollass kbir taʼ madum tas-saqaf u travi tas-saqaf maħruqa. ”

Madankollu, skont Lichtenberger, m’hemmx sorsi letterarji primarji li jikkorrispondu mal-​knisja, peress li “sorsi letterarji jirrelataw biss maʼ knisja tas-​sebaʼ seklu E.K. f’Artaxata.”

B’kuntrast, filwaqt li t-​tradizzjoni letterarja Armena tixhed li l-​eqdem knisja fil-​pajjiż hija l-​Katidral taʼ Etchmiadzin, innota Lichtenberger, “l-​evidenza arkeoloġika minn dan il-​post ma tmurx lura għal nofs ir-​rabaʼ seklu E.K.”

“Dan ma jfissirx li Etchmiadzin huwa iżgħar mill-knisja ta ‘Artaxata, ifisser biss li l-knisja ta’ Artaxata tipprovdi evidenza arkeoloġika preċedenti,” żied jgħid. “Għalhekk nassumu li l-knisja ta ‘Artaxata hija l-eqdem knisja attestata arkeoloġikament fl-Armenja.”

Futur tal-proġett

Schreiber qasmet mas-CNA f’katina oħra tal-email li l-analiżi tad-dejta miġbura mis-sit se jkollha rwol sinifikanti f’miżuri arkeoloġiċi futuri.

“L-interazzjoni tar-riżultati tat-tħaffir, l-istħarriġ ġeofiżiku, u l-investigazzjonijiet xjentifiċi (xjenzi naturali) se jżommuna okkupati fis-sena li ġejja,” qal Schreiber. “Madankollu, aħna ċerti li dawn il-miżuri se jipprovdulna stampa komprensiva ħafna ta’ din is-sejba straordinarja u importanti.”

It-tim ta’ riċerka mill-Università ta’ Münster u l-Akkademja tax-Xjenzi Armena ilhom fis-sit ta’ Artaxata mill-2018 u għamlu wkoll skoperti notevoli oħra, inkluż akkwadott Ruman mhux mitmum, santwarju Ellenistiku, u fdalijiet ta’ qagħda Urartian, skont Lichhtenberger.

It-tim ta’ riċerkaturi jinkludi wkoll 10 studenti mill-università Ġermaniża flimkien ma’ diversi speċjalisti interni u esterni li kkonsultaw mat-tim dwar gruppi differenti ta’ materjali fis-sit, inklużi għadam tal-annimali u umani, pjanti, jew materja “arkeobotanika”, irħam, ġibs. , fuħħar, u madum tas-saqaf – “li sibna ħafna minnhom,” qal Lichtenberger.

“Se nkomplu l-ħidma tal-Proġett Artaxata Armen-Ġermaniż fil-futur,” qal lis-CNA.

Traduzzjoni mħejjija u adattata minn Lara Zammit għal tbissima.mt. It-test oriġinali bl-Ingliż jappartjeni lill-Catholic News Agency.